Het is goed om focus te hebben. Richten op één onderwerp. Maar hier bedoel ik natuurlijk focus in de betekenis van scherpstellen. Als de belichting eenmaal geregeld is, dan is het nog belangrijk dat de foto scherp is.

Scherpstellen

Scherpstellen gebeurt in de lens door lensdelen ten opzichte van elkaar te bewegen tot het beeld scherp is. Dat er goed schergesteld is, wil niet zeggen dat de foto ook scherp wordt, denk bijvoorbeeld aan bewegingsonscherpte door beweging van het onderwerp of de camera. Zie hiervoor het artikel over sluitertijd. Welk deel van de foto voor en achter het onderwerp scherp wordt, is afhankelijk van het diafragma.

Fototoestellen kunnen vaak op meerdere manieren scherpstellen. De belangrijkste zijn handmatig, one-shot, en diverse manieren van continue focus. Daarnaast is niet alleen de manier, maar ook het scherpstelgebied van belang.

Handmatig scherpstellen

Handmatige focus gaat meestal via een ring op de lens. Dit is ontstaan in het tijdperk dat camera’s nog mechanisch waren. Op de lens zat een scherpstelring om de lensdelen te verschuiven en zo scherp te stellen. Deze scherpstelring op de lens is vaak nog aanwezig op camera’s met verwisselbare lenzen.

Handmatig scherpstellen is vaak handig als automatische systemen in de war raken. Een recente situatie die ik me kan herinneren, was een goudhaantje in het gras. De autofocus stelde steeds scherp op verschillende grassprieten die voor het mooie vogeltje zaten. De enige oplossing was handmatig scherpstellen.

Een andere use case voor handmatig scherpstellen, is als je je onderwerp op een bepaalde plek verwacht maar deze daar nog niet is. Zo stel ik bij atletiek bijvoorbeeld scherp op de afzetbalk bij verspringen. Ik kan me dan richten op de juiste timing. In de natuurfotografie kom je deze situatie tegen als je bijvoorbeeld een overhangende tak in de gaten houdt waar je een ijsvogel verwacht.

One-shot focus

Bij one-shot focus stelt de camera eenmalig scherp op een punt in beeld dat je vantevoren hebt ingesteld. Dat kan het midden van het beeld zijn, maar ook een zelfgekozen scherpstelpunt zoals we later zullen lezen.

De camera stelt dus scherp als je de ontspanknop half indrukt, en houdt deze scherpstelling vast zolang de knop ingedrukt gehouden wordt. Hierdoor kan de compositie aangepast worden na het scherpstellen. Ik vind dit een prettige methode als vogels bijvoorbeeld op een voerplank de ene keer naar links en de andere keer naar rechts kijken. Je wilt de ruimte in de foto hebben in de richting waarin de vogel kijkt. In plaats van elke keer het scherpstelpunt te verplaatsen, kan je scherpstellen op het midden en daarna de compositie bepalen.

Continue focus

Continue focus betekent dat de camera voortdurend scherp blijft stellen. Camera’s worden steeds geavanceerder en dat geldt zeker ook voor de automatische scherpstelsystemen. Een bekend voorbeeld hiervan is gezichtsherkenning. Bij gezichtsherkenning stelt de camera automatisch scherp op de ogen als er in het beeld een gezicht wordt herkend. Bij sommige nieuwere camera’s van Sony werkt dit zelfs ook al bij dieren.

De meeste camera’s zullen proberen het onderwerp in beeld te herkennen en dit onderwerp ook blijven volgen als het beweegt. Dit is van camera tot camera anders. Het is dan ook zeer aan te raden om hiervoor goed de handleiding van je eigen camera te lezen.

Scherpstelpunt(-en) kiezen

Om de camera een beetje te helpen waar hij het onderwerp kan verwachten, of om aan te geven waar jij op scherp wil stellen, kan je het scherpstelpunt of scherpstelgebied kiezen. Bijna alle camera’s geven met een gekleurd vierkantje aan welk scherpstelgebied is gekozen. Als de foto scherp is, licht dit vierkantje meestal groen op. Een stelregel is: hoe stiller je onderwerp is, hoe nauwkeuriger je je scherpstelgebied kan instellen. Dus bij leeuw die stilzit, zorg je voor een klein scherpstelpunt op zijn ogen. Begint hij te rennen, dan is het handig om een groter scherpstelgebied te kiezen. De camera kiest dan.

Omdat de beste keuze van het scherpstelgebied snel kan veranderen (de leeuw staat op), is het handig om het scherpstelgebied te kunnen selecteren zonder de camera voor je oog vandaan te halen. Bij mijn Canon doe ik dit bijvoorbeeld door met mijn wijsvinger een knopje naast de ontspanknop in te drukken en dan aan het hoofdinstelwiel te draaien. Bij mijn Sony wijs ik het scherpstelgebied aan met mijn duim op het scherm. Dit kan tijdens het fotograferen. En als ik rechtsom draai aan het instelwiel, wordt het gebied groter, en linksom wordt het kleiner. Goed om uit te zoeken hoe dit bij je eigen camera werkt.